بیگانه

بیگانه

اثر: آلبرکامو

ترجمه: لیلی گلستان

چاپ: چهارم - نشر مرکز - 1388

110 صفحه بی مقدمه – 32،000 ریال

***

22 تا 24 خرداد سال 50، چهل و هشت ساعتی بود که من با بیگانه سپری کردم*. با ترجمه ای از جلال آل‌احمد و علی اصغر خبره زاده. آل‌احمد در جایی گفته بود: "می‌خواستم فرانسه یاد بگیرم، بیگانه را ترجمه کردم." او اولین کتابی را که از زبانی نا آشنا ترجمه کرد، به چاپ رساند! از نقش علی اصغر خبره زاده در این میان می‌گذرم، چرا که من با اعتماد به نام جلال آل‌احمد که در آن دوران، جلال ِ روشنفکران عصر من بود، این کتاب را خریدم و خواندم. وقتی شنیدم که سی سال بعد، سی و پنج سال بعد، خانم لیلی گلستان، ترجمه‌ای بی‌تا از این کتاب ارائه کرده است، ترجمه‌ای مانند این که آلبرکامو به زبان پارسی نوشته است، بار دیگر از ذهنم گذشت که بگویم:

مرده شور شاه را ببرد که آن‌چنان فضای اندیشه و اندیشیدن را تنگ کرده و بسته بود و اجازه نفس کشیدن به احدی را نمی‌داد، که کسی مانند جلال آل‌احمد می‌شد بتی برای روشن‌فکران نسل من. بتی که نامش در روی جلد هر کتابی تضمین فروش آن بود و چه بسیار جوانانی که چون من بزرگ شدند با ادبیاتی که به قایق بادی می‌گوید: کمربند لاستیکی!! خودتان را جای ما بگذارید برای کشف این تعبیر.

...... توی آب "ماری کاردونا" را دیدم، یکی از منشی‌های اداره‌ام بود که آن موقع ازش خوشم می‌آمد. او هم انگار خوشش می‌آمد. اما بعد از مدت کوتاهی رفته بود و دیگر فرصتی برایمان نمانده بود. کمکش کردم برود روی قایق بادی. (لیلی گلستان، صفحه 76)

...... در آب "ماری کاردونا" دوست قدیمی اداریم را که همان وقت‌ها خاطرخواهش بودم یافتم. گمان می‌کنم، او نیز همچنین بود. اما او اندکی بعد رفته بود و ما فرصت نیافته بودیم. کمکش کردم که روی کمربند لاستیکی بنشیند. (آل‌احمد صفحه 44)

بگذریم از این که درد فقط در کمربند لاستیکی نبود. خودتان این دو سه خط را مقایسه کنید.

بگذریم. اگر نگذریم، چه کنیم؟ باید عادت کنیم. انسان به همه چیز عادت می‌کند. این را کامو در بیگانه می‌گوید.

***

امروز مادرم مرد. شاید هم دیروز.

این آغاز کتاب بیگانه است. با همان کلمات اول، تکلیفمان با آن روشن است. دست و پایمان را جمع می کنیم و می دانیم که با اثری ورای دیگر آثار ادبیات روبرو هستیم. از همان ابتدا بیگانگی اثر، خودش را به ما دیکته می کند.

بیگانه کتابی است فلسفی در قالب یک رومان. رومانی که مردی فرانسوی و مقیم الجزایر به شکل مونو لوگ تعریف می کند. از روزی که مادرش مرد تا روزی که کم  وبیش از آن آگاه است.

بیگانه فلسفه زندگی است از دید کامو. با بخش‌هایی از آن شاید همگان آشنا باشند. وقتی مورسو –راوی- از زندگیش می‌گوید گاه با او هم‌ذات پنداری می‌کنیم و گاه، ..... نمی‌گویم چه می‌کنیم. عکس العمل ها متفاوت است. از دید خود من برداشتش از زندگی و آنچه در آن می‌گذرد کمی تا قسمتی رشک برانگیز است. ساده گرفتن زندگی کار هر کسی نیست. گو این‌که بسیاری از مردم شعارش را می‌دهند. شاید عده ای او را نپسندند ولی همین ها هم چیزی را که به جای شیوه زندگی وی جایگزین می‌کنند، چندان چنگی به دل نمی‌زند.

بیگانه را باز نمی‌کنم. این مشکل خواننده است. هر کسی باید خودش گره داستان را بگشاید. این کتاب صد و ده صفحه ای چیزی حدود شصت صفحه در ابتدا حل المسائل دارد. نه این که کتابی باشد با لغاتی دشوار. نه. کتاب را می توان در یک وعده نشست و خواند و تمام کرد و به گوشه ای نهاد و از بیگانگی قهرمانش هم کمی لب و لوچه‌ها برچید و شانه ها راتکان داد. اما بعد از خواندن، کنار نهادنش کار ساده ای نیست. بعد از خواندنش بنشینید و شصت صفحه مقدمه را بخوانید، کاری که مطلقن نباید در ابتدا بکنید. شصت صفحه ای که در آن دانشمندان و ادیبان و روشنفکرانی چون، ژان پل سارتر، کتاب و گره های آن را به زعم خودشان باز کرده‌اند. بعد از خواندن مقدمه، چه بسا دوباره هوس کنید که بار دیگر به سراغ مورسو بروید و این بار او را آشنا بیابید. و اگر بار اول با او بیگانه نبودید، آشناتر. همه ما به گونه ای، مورسو هستیم. با شدت وضعفی گریز ناپذیر. چه بسا با او تا گورستان هم برویم و یا نه، وی را روی قایق بادی -یا کمربند لاستیکی- و در کنار ماری رها کنیم.

چیزی که به نظر من در این کتاب خیلی درست و به جاست، استفاده از شیوه تک گویی یا مونولوگ برای بیان داستان است. شیوه ای که خیلی دوست دارم. چرا که حس می کنم نویسنده و یا راوی و یا قهرمان –هرچه نامش را بگذاریم- تا پایان کار در کنار من است و تا آخر هم نمی‌میرد و هر لحظه باید به من توضیح بدهد که چرا چنین کرده وچرا چنان نکرده. البته گاه پیش آمده و کتاب‌هایی بوده اند که درست در پاراگراف یا سطر های آخر، چند سطر با چند ستاره یا خط تیره از متن جدا می‌شود که نوشته:

"این یادداشت ها بیست سال بعد در زیر زمینی در اسکاتلند .......  و من عینن برای شما بدون دخل و تصرف به زیور طبع آراستم."

 لعنتی.

یکی دو خط کتاب را دوست دارم بنویسم. چیزهایی که کامو به عنوان دلیلی بر درست بودن نظریه اش در باره زندگی ارائه می کند.

...... "به این نتیجه رسیدم آدمی که حتا فقط یک روز زندگی کرده باشد، میتواند بی هیچ ناراحتی، صدسال زندگی کند. بی این که حوصله اش سر برود."

"که آل احمد صدسال زندگی را، صد سال زندانی نوشته است."

...... "در جامعه ما، هر مردی که در مراسم تدفین مادرش گریه نکند، این خطر را می‌کند که به مرگ محکوم شود."

بیگانه را بخرید و بخوانید. حتا اگر نخواندید، باید آن را داشته باشید.  حتمن آن را روزی  خواهید خواند و آن روز افسوس خواهید خورد که چرا زودتر آن را نخواندید.

---

* دورانی بود که هر کتابی را می‌خریدم تاریخ خرید را در صفحه اول می‌نوشتم. به شیوه قدما. و تاریخ شروع خواندن را که گاه با تاریخ خرید یکی می‌شد و هم‌چنین تاریخ پایان خواندنش را. چه کار خوبی بود. این کار را دیگر نمی‌کنم. چرایش را هم نمی‌دانم.