تاریخ جامع ایران

این مجموعه امروز رونمایی می شود.

http://choi.ir/

درباره پروژه

ثبت و ضبط و تدوین چند هزار سال تاریخ سرزمین و مردم ایران، با فراز و نشیب‌های بی‌مانند، وظیفه همه ایرانیانی است که برای مرز و بوم خود در عرصه تاریخ و تمدن بشر سهمی ممتاز و سترگ قائل‌اند. به رغم این همه، هنوز مجموعه‌ای نسبتاً جامع که مهمترین وجوه تاریخ ایران را، به شیوه‌ای محققانه بازگوید، پدید نیامده است. آثار پراکنده درباره ادوار مختلف یا مجموعه‌های محققانه‌ای که به‌ندرت در این موضوع منتشر شده، تنها گوشه‌هایی از تاریخ ایران را در بردارند. مجموعه‌ای که تحقیق و تدوین آن را قریب به دوازده سال پیش مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی بر عهده شناخته است یعنی تاریخ جامع ایران عنوان مجموعه‌ای است 20 جلدی، مشتمل بر وجوه مختلف تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران از دوران پیش از اسلام تا انقراض قاجار. مراد از ایران در این مجموعه، دنیای ایرانی یا ایران فرهنگی است که همواره قلمروی گسترده‌تر از مرزهای جغرافیایی این سرزمین را شامل می‌شده است. از این وجهه نظر، مجلدات و ابواب مربوط به تاریخ فرهنگی ایران، بی ‌شک از اهمیت خاص برخوردار خواهد بود.

پنج جلد نخست تاریخ جامع ایران به تاریخ ایران پیش از اسلام اختصاص دارد. جلد اول مشتمل بر سابقۀ انسان کهن در فلات ایران و تمدن‌های پیش از آریایی‌ها، ورود آریائی به ایران عصر مادها و قسمتی از تاریخ سیاسی هخامنشیان است.
جلد دوم با دنبالۀ تاریخ هخامنشیان آغاز شده است. تاریخ ایران به روزگار سلوکیان، دولتهای پراکنده یا ملوک الطوایف، عصر ساسانیان، و سر انجام تاریخ اساطیری ایران در همین جلد مورد بررسی قرار گرفته است.
جلد سوم تاریخ اقتصادی و اجتماعی ایران از آغاز تا پایان دورۀ ساسانی؛ آنگاه تشکیلات اداری و نظامی در ایران؛ و سرانجام باستان شناسی و هنر ایران در دوره‌های فرمانروایی مادها و هخامنشیان را در بر دارد.
در جلد چهارم ضمن ارائه تحقیق در هنر و معماری ایران پیش از اسلام، به ادیان و آموزش و پرورش در ایران نیز توجه شده است.
جلد پنجم هم مشتمل است بر تحقیق در زبان و ادبیات ایران، تاریخنگاری، جغرافیا نویسی، فلسفه و دانشهای دیگر.
دوره اسلامی تاریخ جامع ایران، 15 جلد از این اثر بزرگ را در بر خواهد داشت. جلد اول (ششم از مجموعه) شامل تاریخ ایران از فتح اسلامی تا ظهور دولت‌های نیمه مستقل و مستقل است و مباحثی چون فتوح ایران و آخرین روزهای دولت ساسانی، ایران در عصر حکومت قومی عرب، ایرانیان و ظهور دولت عباسی، وزارت و دیوانسالاری ایرانی و قسمتی از حکومتهای شرقی و غربی ایران عصر اسلامی را در بردارد.
جلد دوم (هفتم از مجموعه) مشتمل بر تاریخ دولت‌های ایرانی در خراسان، شمال ایران، ایران مرکزی و غربی و جنوبی از طاهریان تا کاکوئیان است و در هریک از این ابواب تاریخ تشکیلات اداری و سیاسی نیز مورد بحث قرار می‌گیرد.
دنبالة آل‌بویه، غزنویان و ایران در عصر سلجوقیان، برخی سلسله‌های کوچکتر در غرب ایران، مانند بنی‌ سکمان در ارمنستان و ملوک قراباغ عنوان جلد سوم از دوره اسلامی (هشتم از مجموعه) تاریخ جامع ایران به شمار می‌رود.
جلد چهارم (نهم از مجموعه) به تاریخ ایران از اتابکان تا قسمتی از ایلخانان اختصاص یافته است. در این بخش دورة سلسله‌های موسوم به اتابکان، از اتابکان آذربایجان تا اینجوئیان، زمینه‌های هجوم مغول، جانشینان چنگیز، برپایی دولت ایلخانان، مورد بحث قرار می‌گیرد و سازمان‌های سیاسی اداری این ادوار مطالعه می‌شود.
دنبالة ایلخانان تا ظهور صفویان، عنوان جلد پنجم (دهم از مجموعه) است و در همین جا علاوه بر دورة دوم ایلخانان به عصر ترکمانان و دورة مهم تیموریان و قسمتی از صفویان نیز پرداخته می‌شود.
دنبالة عصر صفویان، ادوار حکومت افشاریان و زندیان در جلد ششم (یازده از مجموعه) مورد بحث قرار می‌گیرد.
جلد هفتم ( دوازدهم از مجموعه) به عصر قاجار، تحولات مذهبی، روابط خارجی ایران با عثمانی و دول قدرتمند اروپایی، زمینه‌های قیام و انقلاب مشروطه، نقش‌های طبقات اجتماعی در تحولات سیاسی و اجتماعی، ورود تمدن جدید به ایران و بسیاری مسائل دیگر نیز پرداخته می‌شود. در پیوست‌های همین مجلد دربارة خانات آسیای مرکزی، خانات گنجه و شکی و قراباغ، هرمز و خلیج فارس مطالعه شده است.
جلد هشتم تا پانزدهم به تاریخ فرهنگی دنیای ایرانی اختصاص دارد. جلد‌های هشتم و نهم مشتمل بر تاریخ علم و ادب و حاوی مباحثی چون نقش ایرانیان در نقل و ترجمه آثار علمی به زبان عربی، عصر تصنیف آثار علمی، دانش‌های فلسفی و کلامی در ایران و میان ایرانیان، نجوم و ریاضیات، علوم طبیعی و پزشکی، بیمارستانها، دانشهای دینی و مذاهب فقهی، تصوف و فرق صوفیه، تاریخ نگاری و چند مبحث دیگر. جلدهای دهم تا دوازدهم (پانزدهم تا هفدهم مجموعه) شامل تاریخ زبان و ادبیات فارسی از آغاز عصر اسلامی تا پایان عصر قاجار خواهد بود. در این مجلد ادبیات فارسی در قلمرو فرهنگی ایران، بر حسب ادوار ادبی مورد بحث قرار می‌گیرد. دوره بازگشت ادبی، ادبیات مشروطه، ادبیات عامه، روزنامه و روزنامه نگاری، ادبیات اقوام ایرانی، تاریخ آموزش و پرورش و بسیاری از جمله دیگر ابواب این مجلدات است.
جلد‌های سیزده و چهارده (هجدهم و نوزدهم مجموعه) مخصوص تاریخ هنر و معماری ایران شامل هنرهای دستی و تزئینی و نمایشی و آئینی، موسیقی و معماری است. جلد پانزدهم (بیستم مجموعه) به مباحث تاریخ اجتماعی، نظام حقوقی در ایران، ادیان و مذاهب در ایران، طبقات اجتماعی و حیات عامه اختصاص یافته است.
کوشش‌های طراحان و مدیران علمی و اجرایی این اثر بزرگ بر آن مقصود بوده تا اثری «جامع» یا لااقل نسبتاً جامع پدید آورند. بطور کلی این اثر بیست جلدی، بیش از 55 عنوان اصلی و 160 عنوان فرعی و حدود 300 عنوان فرعی‌تر را در بر می‌گیرد. در خلال تحقیق و تدوین این اثر، موضوع‌ها و عناوین فرعی دیگری به نظر رسید که در طرح اولیه وارد شد؛ اما ساختار اصلی طرح تاریخ جامع ایران، همچنان به قوت خود باقی است.
مجموعه قابل توجهی از محققان طراز اول در زمینه‌های تاریخ و فرهنگ و ادب ایران، که در داخل و خارج از کشور مشغول تحقیق و تدریس‌اند، در تحقیق و تدوین این اثر بزرگ مشارکت دارند.

مشاوران تاریخ جامع ایران
مرحوم ایرج افشار
مرحوم شرف‌الدین خراسانی (شرف)
مرحوم عنایت‌الله رضا
سیدجواد طباطبائی
فتح‌الله مجتبائی

زیر نظر
کاظم موسوی بجنوردی
سرویراستاران دوره ایران باستان
حسن رضایی باغ‌بیدی
محمود جعفری دهقی
سرویراستار دوره اسلامی
صادق سجادی

نویسندگان

بخش پیش از اسلام 

1	آذرنوش، مسعود	28	چیت‌ساز، محمدرضا
2	آموزگار، ژاله	29	حصاری، مرتضی
3	ادهمی، سیامک	30	خاچیکیان، مارگارت
4	اسماعیل‌پور، ابوالقاسم	31	خطیبی، ابوالفضل
5	ایمان‌پور، محمدتقی	32	خلیلی‌پور، نازنین
6	برجیان، حبیب	33	دریایی، تورج
7	بهرامی کهیش‌نژاد، عسکر	34	راشدمحصل، محمدتقی
8	بینش، تقی	35	رزمجو، شاهرخ
9	پانائینو، آنتونیو	36	رضا، عنایت‌الله
10	جعفری دهقی، شیما	37	رضایی‌باغ‌بیدی، حسن
11	جعفری دهقی، محمود	38	رفیع‌فر، جلال‌الدین
12	جلالی‌مقدم، مسعود	39	زرشناس، زهره
13	چِرِتی، کارلو جیوانو	40	زرین‌کوب، روزبه
14	سیدسجادی، منصور	41	کِرِینْبروک، فیلیپ
15	شکی، منصور	42	گراتزیا، جوویناتزو
16	شلدن، جان	43	گیزلن، ریکا
17	شیرازی، روح‌الله	44	مجیدزاده، یوسف
18	شیرالی، عادل	45	مزداپور، کتایون
19	طلایی، حسن	46	مکوندی، لیلا
20	فاضلی نشلی، حسن	47	ملک‌زاده، مهرداد
21	فکور، مهرداد	48	موسوی، علی
22	فیروزمندی، بهمن	49	موسوی، محمد
23	قدرت‌دیزجی، مهرداد	50	مولایی، چنگیز
24	قریب، بدرالزمان	51	میرفخرایی، مهشید
25	کالییری، پییر فرانچسکو	52	نیولی، توماسو
26	کامپرتی، مَتِئو	53	وهمن، فریدون
27	کریمیان، حسن	54	ویسهوفر، یوزف

بخش اسلامی

1	آذرنگ، عبدالحسین	58	روح‌اللهی، حسین
2	آراکلوا، ویکتوریا	59	روح‌فر، زهره
3	آژند، یعقوب	60	رینگنبرگ، پاتریک
4	آل داوود، سیدعلی	61	ساجدی، طهمورث
5	آلان، خیرالنساء	62	سانیکیدزه، گئورکی
6	آهنچی، آذر	63	سجادی، صادق
7	آیت‌اللهی، محمدصادق	64	سلطان‌زاده، حسین
8	اتحادیه، منصوره	65	سلیمی، مینا
9	احمدی دستگردی، حوری‌وش	66	سمسار، محمدحسن
10	اسعدی، هومان	67	سیدتقوی، علیرضا
11	اشمیت، رودریگر	68	سیدی، مهدی
12	افتخار، فریبا	69	شاهدی، مظفر
13	افشار، ایرج	70	شرف عالم، محمد
14	افشاری، مهران	71	شمس، اسماعیل
15	امان‌اللهی بهارود، سکندر	72	شهیدی، یحیی
16	امیدسالار، محمود	73	شیبان، حسین
17	امینی، محسن	74	شیخ‌الحکمایی، عمادالدین
18	اورساتی، پائولا	75	شیرالی، عادل
19	بلوکباشی، علی	76	شیشه‌گر، آرمان
20	بوزورث، کلیفورد ادموند	77	شیلوآ، آمنون
21	بهرامیان، علی	78	صادقی، علی‌اشرف
22	بیات، کاوه	79	طباطبایی، سیدجواد
23	پاکتچی، احمد	80	غازی اوزگودنلی، عثمان
24	پروین، ناصرالدین	81	غلامی، یدالله
25	پرهام، سیروس	82	فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله
26	پری، جان	83	فاطمی، ساسان
27	پزشک، منوچهر	84	فلور، ویلم
28	پورنادری، حسین	85	فیروزی، جواد
29	پورجوادی، نصرالله	86	قلندری، حنیف
30	پوروش، بیتا	87	کرامتی، یونس
31	پیستور حاتم، آنیا	88	کرمی‌پور، حمیدرضا
32	تاره، مسعود	89	کریمی، اصغر
33	تحویلی، محمدعلی	90	کوماروف، لیندا
34	ترابی طباطبایی، سیدجمال	91	کوهستانی‌نژاد، مسعود
35	جعفری، عبدالقادر	92	کیوانی، مهدی
36	جعفری (قنواتی)، محمد	93	گازرانی، ساقی
37	جلالی پندری، یدالله	94	لاجوردی، فاطمه
38	جمالی، حمیده	95	مارتین، ونسا
39	چیت‌ساز، محمدرضا	96	متین، پیمان
40	حبیبی مظاهری، مسعود	97	مجتبایی، فتح‌الله
41	حسن‌زاده، اسماعیل	98	مجیدی، عنایت‌الله
42	حیران مقدم، حسین	99	مصحفی، احسان
43	خالقی مطلق، جلال	100	ملامحمد، میرزا
44	خضرایی، بابک	101	موحد، محمدعلی
45	دادبه، اصغر	102	میثمی، سیدحسین
46	دالوند، حمیدرضا	103	میرانصاری، علی
47	دفتری، فرهاد	104	میربابایف
48	دیانت، علی‌اکبر	105	میری، نگین
49	راغب، محمد	106	ناجی، محمدرضا
50	ربیعی، منیژه	107	نایب‌پور، محمد
51	رجب‌زاده، هاشم	108	نصیرالدین اف، عبدالمنان
52	رحمانی، روشن	109	نفیسی، نوشین‌دخت
53	رحیم‌لو، یوسف	110	نیک فهم خوب‌روان، سجاد
54	رحیمیان، بهزاد	111	وثوقی، محمدباقر
55	رزم‌آرا، مرتضی	112	وثیق، منصوره
56	رضا، عنایت‌الله	113	یوسفی‌فر، شهرام
57	رضایی باغ‌بیدی، حسن