نام من سرخ

نام من سرخ

اثر: اورهان پاموک

برگردان: عین‌الله غریب

جهان نو – 700 صفحه – چاپ سوم – 240000 ریال

***
نام من سرخ بعد از زندگی نو و رومان نویس ساده نگر و رومان نویس اندیشمند، سومین کتابی است که از اورهان پاموک خواندم. کتابی که او را در جهان مشهور کرد و سهم زیادی در گرفتن نوبل ادبیاتش دارد.

این کتاب به شیوه‌ی جدیدی نوشته شده است. حداقل از دید من. تا به حال شبیه آن‌را نخوانده بودم. فصل‌های کتاب عدد نیستند. به این شکل‌اند:

فصل اول: من یک جسد هستم

فصل دوم: نام من کارا

فصل سوم: من یک سگم

فصل  چهارم: قاتل خواهند گفت به من

فصل پنجم: من شوهر عمه‌تون

فصل ششم: اورهان

..........

این اورهان در واقع بعدها یعنی حدود چهارصد، پانصد سال بعد از وقوع داستان، می‌شود همین اورهان پاموک نویسنده. به روایتی داستان، سینه به سینه نقل می‌شود تا روزی که اورهان آن را می‌نویسد. بگذریم از این که داستان کلن زاییده تخیل پاموک است. البته با در نظر گرفتن شرایط زندگی در ترکیه‌ی آن روز که گاه ایران هم هست.

جمعی که در آن داستان اتفاق می‌افتد نقاش هستند. نقاشان درباری و شهر، استانبول است. استانبولی که یک زمان در تسلط ایران بود و  حالا نیست. ولی این جدایی از ایران باعث نمی‌شود مثال‌های کتاب مربوط به فرهنگ جامعه‌ای که امروز با نام ایران می‌شناسیم، نباشد و با آن بیگانه باشیم. از خسرو و شیرین شاهنامه گرفته تا نظامی و شاهنامه‌ی فردوسی و ..... هنر نقاشی در ایران. به ویژه مکتب نقاشی در شیراز و یا هرات و شرح و بسط نقاشی‌های دوبعدی این نقاشان و بیان آنچه که بر خلاف این نقاشی‌های دوبعدی در ونیز جریان داشته و به سه بعدی مشهور بوده‌اند. ونیزی‌هایی که در کارشان پرسپکتیو را رعایت می‌کردند. ایرانیان و ترک‌ها، کار ونیزی‌ها را به سخره می‌گرفتند. در جاهایی می‌گویند کار خودمان خوب است و قشنگ چرا که ما داخل قصرها را هم نشان می‌دهیم. به شکلی که گویی قصر هم‌چون یک کیک با چاقو بریده شده است و برشی از آن را می بینیم. شاه و دربار و .... همه و همه دیده می‌شوند. انگار نه انگار این قصر دیواری هم دارد.

مثال‌ها و  تصاویری که در کتاب آمده است از شاهنامه و خسرو و شیرین است. و اشاراتی که به‌شخصه برای من جالب بود و نو. من همیشه با خودم فکر می‌کردم نقاشان، قدیم و جدید هم ندارد، تصاویری که خلق می‌کنند زاییده‌ی خیال است و بس. مگر نمونه‌ای هم‌چون مونالیزا یا دیگر پرتره‌هایی که از آن‌ها به جای مانده است. در صورتی‌که به درستی (البته اورهان هم حدس می‌زند)، گفته می‌شود این آدمیان همه و همه از روی چهره‌های واقعی کشیده شده‌اند و الگو داشته‌اند. هرچند در همان زمان کشیدن، برای بسیاری از مردم ناشناخته بوده‌اند.

شیوه‌ی نگارش کتاب در همه‌ی فصل‌ها، همان‌گونه که از نام آن‌ها می‌توان حدس زد،  اول شخص مفرد است و با زبان محاوره. در هر فصل راوی با لحنی صمیمانه به شکلی کاملن برای مخاطب جا می‌افتد، به تعریف داستان می‌پردازد.  این‌گونه روایت، به شکلی خواننده را آن‌چنان درگیر ماجرا می‌کند که خود را ملزم به قضاوت می‌بیند. چیزی که معمولن در کتاب‌هایی که راوی به نظر می‌رسد خود شاهد ماجرا بوده و اکنون دارد برایمان تعریف می‌کند، دیده نمی‌شود و گاه قضاوت او را خواننده نمی‌پسندد. در نام من سرخ، خواننده به شکلی با گوینده، هر کس که باشد، ممکن است هم‌ذات پنداری بکند. چرا که وقتی پای صحبت کسی می‌نشینیم و به دلایل و مستندات وی در باره‌ی کاری که کرده گوش می‌دهیم، چه بسا حق را به او بدهیم. حقی که از او پس از شنیدن ماجرا از زبان دیگری از قبلی می‌گیریم و به این یکی می‌دهیم. البته چه بسا بعد از شنیدن نظریان گوناگون قضاوت بسیار دشوار شود.

در این رمان، قتلی اتفاق می‌افتد که از زبان جسد، قاتل، دوستان قاتل، دوستان مقتول، و .... چیزهایی می‌شنویم و در قبال آن همان‌گونه که در قبل نوشتم، با مکاتب نقاشی چند صد سال پیش آشنا می‌شویم و با نقاشانی که بعد از کشیدن تصویری، توسط پادشاه وقت کور می‌شوند که دیگر نتوانند نظیر آن را برای شاهی دیگر بکشند. یا خودشان را کور می‌کنند که شاه دیگر نتواند وادارشان کند علی‌رغم میل‌شان مجبورشان کند که چیزی بکشند. یا به مرور زمان کور می‌شوند (به دلیل نقاشی‌های ظریف روی کاغذهای با قطع کوچک) و نیز گاه خودشان را به کوری می‌زنند که در میان مردم نشان دهند که به کمال نقاشی رسیده‌اند.

کتاب نام من سرخ را با اطمینان در میان ده کتاب برتری که در تمام طول زندگیم خوانده‌ام قرار می‌دهم.  یکی از دلایل اصلی این امر هم برگردان بسیار خوب عین‌الله غریب است.

فصل اول کتاب، "من یک جسد هستم" را برایتان خوانده‌ام. با کلیک روی نامش، آن را می‌توانید بشنوید.

رومان نویس ساده نگر و رومان نویس اندیشمند

رومان نویس ساده نگر و رومان نویس اندیشمند

نوشته ی:  اورهان پاموک

برگردان: علیرضا سیف الدینی

انتشارات نیلوفر - 176 رویه - 90000 ریال

چاپ اول - زمستان 92 - تیراژ - 1100 نسخه

***

تیراژ را نوشتم، برای این که بگویم،  چند روز پیش، جلد دیگری از این کتاب را خریدم. همان چاپ اول بود. این ینی این که در طی حدود دوسال و نیم هنوز 1100 نسخه از این کتاب، در سرزمینی که هنر نزد آدمیان آن جاست و بس، به فروش نرفته است. کلاهمان را کمی بالاتر بگذاریم.

***

کتاب راهنمای بسیار خوبی است برای کسانی که می نویسند. چه کسانی که نویسنده اند و نمی دانند چرا نویسنده اند و چه کسانی که قصد دارند در آینده نویسنده بشوند. هم چنین برای کسانی که رومانی را می خوانند. و در این خواندن ها به جستجوی چیزی هستند. چیزی که نمی دانند  چیست. آیا خود را جستجو می کنند یا این که می خواهند ببینند نویسنده چه حرفی برای گفتن دارد.

خود نویسنده در مورد کتاب می گوید: این کتاب شکل کاملی از دانسته هایم از موضوع رومان و مهم ترین چیزهایی است که آموخته ام. چیزهایی را که در خصوص رومان در نظرم بسیار مهم بودند به اختصار گفتم. این کتاب هم چنان که از حجم اندکش  پیداست، بدون تردید کتاب تاریخ رومان نیست.

کتاب،  شش درس یا گفتار  از اورهان پاموک. برنده ی جایزه ی ادبی نوبل از کشور ترکیه است که در دانشگاه هاروارد ارائه شده. بگذریم از این که بعد از خواندن آن و یا حتا قبل از خواندنش مدام به این می اندیشیدم که چرا ما تا کنون موفق به دریافت این جایزه نشده ایم.  هر چند شک ندارم اگر روزی و روزگاری یکی از نویسندگان توانمند خودمان این جایزه را کسب کند، بیشتر از همه ی رقبایش خودمان به او می تازیم که دریافت این جایزه مشکوک است. سیاسی است. حتمن کاسه ای زیر نیم کاسه است. همان گونه که در جوایز سینمایی شاهدیم. ما ایرانیان شاهکاریم. شاهکار.

برگردان کتاب خوب بود. به جز به کار بردن می گردد به جای می شود. که من نمی دانم چگونه باید با آن کنار بیایم. چون دارد همه گیر می شود و ای کاش حداقل کسانی چون نویسندگان و مترجمین این کار را نکنند. و نیز در بعضی جاها نیاز به نقطه گذاری بوده (،) که نیست.  چرا که گاه خواندن را دشوار می کند. امیدوارم در چاپ بعدی درست بشود.

به سر فصل ها اشاره می کنم و بی هیچ توضیح دیگری یادداشت را تمام می کنم.

* هنگام مطالعه ی رومان، در ذهن ما چه اتفاقاتی می افتد؟

* آقای پاموک، آیا شما واقعن این ماجراها را از سر گذرانده اید؟

* شخصیت ادبی، بافت، حادثه، زمان

* موزه ها و رومان ها

*مرکز

* سخن آخر