ادب مرد به ز دولت اوست تحریر شد

گرچه گرد آلود فقرم شرم باد از همتم

گر به آب چشمه خورشید دامن تر کنم

ادب مرد به ز دولت اوست تحریر شد، در سال 1352 نوشته شده است. چاپ پنجم آن در سال 1381 با شمارگان 3300 نسخه توسط انتشارات صفی‌علی‌شاه منتشر شد.

آخرین اثری که از آقای ایرج پزشک‌زاد که همه او را با مشهورترین رمان فارسی، یعنی اثر جاودانی دایی جان ناپلئون می‌شناسیم، خوانده‌ام همین کتاب است.

کتاب نمایش‌نامه‌ای کمدی است در سه پرده و یک مقدمه و یک موخره. هنرپیشگان این نمایش‌نامه بیست نفر هستند که در صفحات اولیه معرفی می‌شوند. قهرمان نمایش‌نامه آقای پورعلی‌زاده است که کارمند است و همراه با زن و فرزندان و .. و پرنیان که جوانی است شیک پوش و خوش سیما که، شیطان است.

با بیتی که از حافظ در صفحه اول ذکر شده و نگاهی به شخصیت‌های کتاب می‌فهمیم که با جنگ میان نیکی و بدی طرف هستیم. شیطان در قالب ارباب رجوعی ظاهر می‌شود تا پورعلی‌زاده، که بنا به معیارهای صداقت و درستی در نزد شیطان از درجه پنج است وسوسه کند.  یعنی نسلی که به قول شیطان منقرض شده و دیگر وجود ندارد. وی از راه‌های مختلفی سعی در پیاده کردن نقشه‌اش دارد ول هربار تیرش به سنگ می‌خورد و در پایان کماکان این درجه پنجمی برای پورعلی‌زاده حفظ می‌شود.

نمی‌دانم اکنون نظر آقای پزشک‌زاد در مورد این نمایش‌نامه چگونه است. بهرحال سی و اندی سال از تاریخ نوشتن کتاب می‌گذرد. خود من به شخصه با وی هم عقیده نیستم. به نظر من در این مورد روایتی که به سیدحسن مدرس نسبت می‌دهند واقعی‌تر به نظر می‌رسد. و اما این روایت:

می‌گویند شخصی نزد مدرس رفت و گفت: "می‌گویند آ شیخ فلان هزار تومان گرفته و رفته سر منبر و مدح رضاشاه گفته." مدرس می‌گوید: "ببین هر کس نرخی دارد. آ شیخ فلان، نرخش همین است. رضا شاه تا به حال به خود من پنج هزار تومان پیشنهاد رشود داده ولی من قبول نکرده‌ام. نمی‌دانم اگر شش‌هزار تومانش کند باز هم من مدرس هستم یا نه."

این کلام به نظر من کلام درستی است. این‌که اصلن چنین اتفاقی افتاده یا نه چیزی از زیبایی آن کم نمی‌کند و درستی آن را زیر سئوال نمی‌برد. در همین راستا نظرتان را به فیلم –نخیر انگار همه راه‌ها به فیلم ختم می‌شود- پیشنهاد بی‌شرمانه جلب می‌کنم.

بهرحال نمایش‌نامه جدای از  پایان باور کردنی و یا نکردنی آن، با نثر شیوای نویسنده خوش ذوقش  و همراه با جملاتی ویژه آقای پزشک‌زاد، کتابی است مفرح و دلنشین که می‌تواند چند ساعتی آرامش به شما بدهد.